Η σχέση γιατρού- ασθενή ως βασικό συστατικό της θεραπείας – Δρ. Βασίλης Κιοσσές
Τι κάνει έναν επαγγελματία υγείας καλό;
Σύμφωνα με τον Stephen Paget, ανεξάρτητα από τις αλλαγές που υφίστανται τα συστήματα υγείας και οι επιστήμες υγείας, η καλή πρακτική βασίζεται πάντα στην κατα πρόσωπο αλληλεπίδραση με τον ασθενή. Σε αυτή την αλληλεπίδραση χρειάζεται να εμπλέκεται ο επαγγελματίας υγείας με σεβασμό αλλά και με τη σιγουριά πως θα προσφέρει την καλύτερη δυνατή φροντίδα στον ασθενή. Στην ερώτηση του «Τι κάνει έναν επαγγελματία υγείας καλό;», ο Paget απαντά τα εξής:
- Να δείχνει ενσυναίσθηση, έγνοια και ευαισθησία στα συναισθήματα του ασθενή,
- Να προσπαθεί να εμπνεύσει εμπιστοσύνη και να μπορεί να επικοινωνήσει τους λόγους για τους οποίους προτείνει την οποιαδήποτε θεραπεία,
- Να διατηρεί έναν αποτελεσματικό και ενημερωμένο επαγγελματικό χώρο,
- Να συνεργάζεται καλά με άλλους επαγγελματίες υγείας,
- Να είναι καλά εκπαιδευμένος στο πεδίο της επιστήμης του.
Επιπρόσθετα, προσπαθώντας να διατηρήσουν μια υγιή σχέση με τους ασθενείς τους, οι επαγγελματίες υγείας χρειάζεται να:
- Διατηρούν μια σταθερή δέσμευση στη φροντίδα που παρέχουν, να επικοινωνούν γνήσια και ειλικρινά και να εμπνέουν σεβασμό,
- Συμβιβάζονται (παίρνω- δίνω),
- Να δείχνουν κατανόηση τόσο στα ιατρικά όσο και στα συναισθηματικά ζητήματα του ασθενή.
- Τόσο οι επαγγελματίες υγείας, όσο και οι ασθενείς, μπορούν να χρησιμοποιοήσουν τις παρακάτω οδηγίες προκειμένου να εγκαθιδρύσουν μια αμοιβαία σχέση εμπιστοσύνης:
| Υποχρεώσεις επαγγελματία υγείας | Υποχρεώσεις ασθενή |
| Διατηρώ τους διαύλους επικοινωνίας ανοιχτούς, ώστε να ενισχύσω την εμπιστοσύνη. | Μοιράζομαι με ειλικρίνεια τα συναισθήματά μου. |
| Σέβομαι τους ασθενείς, τις ανησυχίες τους, το χρόνο τους και την πίεση που δέχονται. | Σέβομαι τον επαγγελματία υγείας, τις ανησυχίες του, το χρόνο του και την πίεση που δέχεται. Ωστόσο, αναγνωρίζω πως δεν χρειάζεται να δέχομαι φτωχή φροντίδα. |
| Προσφέρω συναισθηματική στήριξη | Επιτρέπω στον επαγγελματία να με γνωρίσει ως πρόσωπο. |
| Γίνομαι συνεργάτης και σύμμαχος του ασθενή μου. | Αποδέχομαι τη σημαντικότητα του ρόλου μου στη σχέση με τον επαγγελματία υγείας. |
| Αναγνωρίζω, όπως σε κάθε άλλη σχέση, πως η φροντίδα δημιουργεί την αίσθηση της συνεργασίας. | Ενημερώνομαι. |
| Εκπαιδεύω τους ασθενείς σχετικά με την ασθένειά τους και τη φαρμακευτική αγωγή τους. | Προσπαθώ να είμαι συνεπής στα ραντεβού μου. |
| Δημιουργώ ένα περιβάλλον, στο ιατρείο μου ή στο χώρο που εργάζομαι, το οποίο θα είναι υποστηρικτικό, θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ασθενή, θα είναι ασφαλές και θα παρέχει ιδιωτικότητα. | Καταγράφω τα συμπτώματά μου για να μπορώ να δώσω ακριβή εικόνα στον επαγγελματία υγείας. |
| Παραμένω ενημερωμένος για τις νέες εξελίξεις της επιστήμης μου. | Γνωρίζω για τη φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνω. Ενημερώνω σωστά τον επαγγελματία για τη δοσολογία, τα φάρμακα, τυχόν αλλεργίες ή ανεπιθύμητες ενέργειες. Ενημερώνω για συμπληρώματα που μπορεί να λαμβάνω ή εάν ακολουθώ κάποιο πρωτόκολλο εναλλακτικής θεραπείας. |
| Αξιολογώ τακτικά τη φαρμακευτική αγωγή του ασθενή μου και την προσαρμόζω ανάλογα. | Ενημερώνων τον επαγγελματία εάν έχω σταματήσει να λαμβάνω κάποια αγωγή. |
| Προσπαθώ, όσο είναι δυνατόν, να μειώσω το χρόνο αναμονής. | Δίνω ανατροφοδότηση στον επαγγελματία υγείας για τη φροντίδα που λαμβάνω. Εάν δεν είμαι ευχαριστημένος, το λέω. |
| Προσπαθώ να ανταποκρίνομαι στις νέες ανάγκες που προκύπτουν, προγραμματίζω έγκαιρα τις επανεξετάσεις και προγραμματίζω συζητήσεις, όπου είναι αναγκαίο. | Ενημερώνω τον επαγγελματία για τα κόστη της φροντίδας που μου προτείνει, εάν αυτά με δυσκολεύουν. |
| Διαβεβαιώνω πως οι ασθενείς είναι ικανοποιημένοι με τη φροντίδα που λαμβάνουν. | |
| Αναγνωρίζω τις συνθήκες που επικρατούν στο σύστημα υγείας, όπως και τις πολιτικές υγείας που το επηρεάζουν. Εξετάζω το πως αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν τον ασθενή μου σε όρους χρόνου, κόστους και ενέργειας. | |
| Κατανοώ τον ασθενή μου και τη ζωή του. |
Η επικοινωνία και η χρήση της γλώσσας
Η γλώσσα της υγείας μπορεί να είναι σύνθετη, περίπλοκη και δύσκολη για τον ασθενή. Έννοιες και νοήματα που δύσκολα μπορούν να μεταβολιστούν δημιουργούν μια αίσθηση μπερδέματος στους ασθενείς. Η ιατρική αργκώ είναι συνήθης για τους επαγγελματίες υγείας, ωστόσο οι ασθενείς δεν είναι υποχρεωμένοι να μπορούν να την παρακολουθήσουν.
Η γλώσσα επίσης μπορεί να επιτείνει το στίγμα, τη θυματοποίηση και να γίνει ενίοτε απάνθρωπη. Αυτή η πραγματικότητα επιμένει, με ελάχιστες προσπάθειες να γίνονται για να αλλάξει η κουλτούρα της γλώσσας.
Πόσες φορές έχετε αναφερθεί σε έναν ασθενή χρησιμοποιώντας τον αριθμό του θαλάμου του ή τη διάγνωσή του; (το εγκεφαλικό στο 201 ή η γαστρεντερίτιδα στο 7). Πόσες φορές έχετε αναφερθεί σε ένα ανήσυχο μέλος της οικογένειας του ασθενή, ως επισκέπτη;
Η γλώσσα είναι απόρροια της κουλτούρας και ιδιαίτερα του πως αυτή η κουλτούρα βιώνεται. Όταν χρησιμοποιούμε μια γλώσσα που αποδυναμώνει το άτομο, αυτή αποκαλύπτει αμέσως και πεποιθήσεις και αλήθειες σχετικά με την κουλτούρα της υγείας. Όταν υιοθετούμε ένα λεξιλόγιο που στιγματίζει τους ασθενείς με βάση την εμφάνισή τους, τη διάγνωσή τους ή/και τις υποθέσεις που κάνουμε για εκείνους, υποσκάπτεται η ικανότητα μιας αμερόληπτης παροχής φροντίδας. Και όταν χρησιμοποιούμε την ιατρική αργκώ, η οποία είναι θεμελιωμένη σε έναν πατερναλιστικό τρόπο σκέψης, ενθαρρύνουμε την ιδέα πως οι επαγγελματίες υγείας είναι οι ειδικοί και οι ασθενείς είναι παθητικοί αποδέκτες της φροντίδας.
Η ενεργητική ακρόαση ως προϋπόθεση της αποτελεσματικής επικοινωνίας
Η ενεργητική ακρόαση είναι απαραίτητη προϋπόθεση της ενσυναίσθησης. Δεν νοείται η μία χωρίς την άλλη. Είναι αδύνατον να είναι κάποιος ενσυναισθητικός έαν δεν έχει ακούσει ενεργητικά τον ασθενή.
Η ακρόαση αποτελεί πάντα ένα βασικό άξονα στα εγχειρίδια ιατρικής εκπαίδευσης αλλά και στις έρευνες που αφορούν τους ασθενείς. Σύμφωνα με τον Levestein και την ομάδα του, η ακρόαση είναι θεμελιώδης στα εξής:
- Στη διερεύνηση της ασθένειας και στο πως βιώνεται η ασθένεια από τον ασθενή,
- Στην κατανόηση του ανθρώπου ως όλον,
- Στην εύρεση μιας κοινής συνισταμένης με τον ασθενή,
- Στην ενίσχυση της σχέσης του επαγγελματία υγείας με τον ασθενή.
Η ενεργητική ακρόαση αποτελεί μια δεξιότητα της επικοινωνίας, που βασίζεται στη δουλειά του αμερικανού ψυχολόγου Carl Rogers, και περιλαμβάνει την ουσιαστική προσοχή στον ομιλητή. Πρόκειται για ένα άκουσμα με «ενδιαφέρον και χωρίς εμπόδια και περισπασμούς από τη μεριά του ακροατή». Κάτι τέτοιο αποτελεί πρόκληση, καθώς κατά την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους τείνουμε να περιμένουμε να απαντήσουμε, παρά να ακούσουμε ουσιαστικά. Η δυσκολία της ενεργητικής ακρόασης έγκειται στον γεγονός πως απαιτεί συγκέντρωση, δέσμευση και προσοχή σε όσα μας λέει το άλλο άτομο, είτε λεκτικά είτε εξωλεκτικά. Προϋποθέτει, ο ακροατής να απομακρύνει τους προσωπικούς του περισπασμούς, τις προκαταλήψεις του και τις ανησυχίες του. Ο Hugh Mackay περιγράφει τον καλό ακροατή ως αυτόν που έχει υπομονή, κουράγιο και γενναιοδωρία.
Η ενεργητική ακρόαση έχει ως βάση την πεποίθηση πως ο επαγγελματίας υγείας νοιάζεται και τον ενδιαφέρει να ακούσει και να γνωρίσει τον ασθενή του. Και όλα αυτά ξεκινούν με το σεβασμό. Δεν ακούμε μόνο με τα αυτιά μας, ακούμε με τα μάτια, το μυαλό, την καρδιά και τη φαντασία μας. Ακούμε αυτό που συμβαίνει σε εμάς, όσο ακούμε έναν άλλο άνθρωπο. Η ενεργητική ακρόαση είναι ακρόαση απο έξω προς τα μέσα αλλά και από μέσα προς τα μέσα. Ακούμε τα λόγια του άλλου, αλλά και τα μηνύματα που φέρνουν μαζί τους αυτά τα λόγια. Ακούμε τη φωνή του άλλου, την εμφάνισή του, τη στάση του σώματός του.
Η ενεργητική ακρόαση αποτελεί ουσιαστικά μια προέκταση των δεξιοτήτων επικοινωνίας και περιλαμβάνει λεκτική και μη λεκτική αλληλεπίδραση. Μερικές φορές, ενεργητική ακρόαση σημαίνει να παρακολουθώ αυτά που δεν συμβαίνουν, παρά αυτά που συμβαίνουν.
Δρ. Βασίλης Κιοσσές
Ψυχολόγος- Ιατρικός Εκπαιδευτής
vasilis.kiosses@gmail.com